جهش

به انگلیسی: mutation

1. جهش یک تغییرِ ژنی اتفاقی (تصادفی) است که ویژگی‌های زیستی بعضی از افرادِ یک گونه را تغییر می دهد. به عبارتِ دقیق تر، جهش ها تغییراتی در توالیِ DNA هستند. جهش ها می توانند در هر ناحیه ای از DNA رخ دهند.[1]
2. در مواردِ نادر ممکن است تغییرِ خود بخودی در قسمتی از DNA رخ دهد. این تغییر که جهش نامیده می شود، ممکن است تغییر در رمز ایجاد نموده و به تولیدِ یک پروتئین ناقص منجر شود. گاهی نتیجۀ خالص به صورت ِ تغییری در ظاهرِ فرد و یا تغییری در یک شاخص قابلِ اندازه گیریِ موجود زنده، بنامِ ویژگی مشاهده می گردد. طی فرایند جهش، یک ژن ممکن است به دو یا چند شکلِ متفاوت به نامِ آلل تغییر یابد.[2]

انواع جهش

می توان جهش ها را بسته به این که چه تاثیری بر فنوتیپ موجود زنده وارد می کنند، به سه دسته تقسیم نمود[1]:

1. جهش‌های مضر (detrimental): به جهش‌هایی گفته می شود که شایستگی فرد را کاهش می دهند. جهش‌های مضر غالبا ًاز جمعیت حذف می شوند زیرا انتخاب طبیعی بر علیهِ افرادِ واجدِ این گونه جهش‌ها عمل می کند.
2. جهش‌های خنثی (neutral): جهش‎های خنثی آن‌هایی هستند که تاثیراتِ فنوتیپیکِ آنها نه سودمند است و نه مضر و معمولا ً توسطِ انتخاب طبیعی تحت تاثیر قرار نمی گیرند و به عنوانِ نتیجه ی یک شکافِ ژنی ممکن است در جمعیت باقی بمانند یا از بین بروند.
3. جهش‌های مفید (benefical): جهش‌های سودمند آنهایی هستند که آلل‌های حاصله به دلیلِ اینکه سازگاری فردِ حاملِ جهش را افزایش می دهند، باقی می مانند. نهایتا ً این جهش ها تمایل دارند که در جمعیت تثبیت شوند. طی فرایند تثبیت، یک آلل جایگزینِ آللِ دیگری می شود.

جهش های زیان آور و سودمند

بیشتر جهش ها از نظرِ ارزش بقاء زیان آور یا بی فایده اند، از آنجاییکه ما و دیگر موجوداتِ زنده فرآوردۀ انتخابِ طبیعی هستیم، انتظار می‌رود مجموعۀ ژن‌های موجودِ ما نزدیک به آن چیزی باشد که محیطی که ما و نیاکان ما در آن زیسته‌ایم آن را بیشتر ایجاب می کرده است. علاوه بر این، مجموعۀ کاملِ ژن‌های موجود در یک فرد، باید ترکیبِ متوازنی را بوجود آورده باشند. بنابراین اگر بسیاری از این ژن‌ها جهش پیدا کنند، احتمال اینکه توازنِ موجود برقرار بماند بسیار اندک خواهد بود. از این رو به ندرت، جهش‌ها باعثِ ایجادِ تغییرات مفید در ژن‌ها می شوند.[3]

اما در موارد به نسبت نادری نیز این این جهش ها سودمند هستند.برخی از این جهش ها به جانوران در رقابت با دیگران برتری می دهند. در این گونه موارد، افرادی که دارای ژن های جهش یافته هستند باقی می مانند و افرادی که فاقد آنها هستنند از میان خواهند رفت. این فرایند هم علتِ تغییراتِ جزئی در درونِ یک گونۀ معین و هم بسیاری از تغییراتِ عمده ای را که منجر به از بین رفتنِ کاملِ یک گونه می شود توضیح می‌دهد.[4]

علت وقوع جهش

وقوعِ جهش، تنوع ژنی را در جمعیت افزایش می دهد. جهشِ جدیدی که به سلول‌های جنسی منتقل می گردد، به دلیلِ جانشین شدنِ آللی با آللِ دیگر، بلافاصله باعثِ بروزِ تغییراتی در مجموعِ آلل‌های (خزانۀ ژنی) یک جمعیت می شود. در یک دوره ی طولانی، جهش برای وقوع تطور زیستی بسیار مهم است، زیرا جهش منبعِ اصلی تفاوت‌های ژنتیکی است که به عنوانِ مادۀ خام برای انتخاب طبیعی عمل می کند.[5]

منابع

1. مبانی شناخت انسان– اثر مایکل آیزنک– ترجمهٔ ب. کوشا- چاپ اینترنتی – ویرایش اول ۱۳۸۷- (فصل اول) ص63-64نسخه ی PDF
2. ژنتیکِ استانسفیلد – الرود – ترجمه ی رضا پیله چیان، دکتر محمدی، دکتر معتمدی – نشرِ آییژ – صفحه ی 337 – 1
3. نسان به روایتِ زیست شناسی اثر آنتونی بارنت ترجمه ی دکتر باطنی – ماه طلعتِ نفرآبادی– نشرِ نو – چاپِ سوم – صفحه ی 39
4. جامعه شناسی – اثر آنتونی گیدنز – ترجمه ی منوچهر صبوری – نشر نی – چاپِ بیستم – صفحه ی 58
5. تکاملِ موجوداتِ زنده – دکتر علی بیک – نشر مروارید – چاپِ سوم – صفحه ی 54

---

همچنین نگاه کنید به: انتخاب طبیعی، تطور زیستی، رانش ژنی، گونه‌زایی، گونه